Fundusz obligacji – jak działa i na czym zarabia?

Fundusz obligacji jest dobrym sposobem wejścia na ten rynek, ponieważ pozwala uniknąć wielu zagrożeń, na które jest narażony początkujący inwestor, który chciałby zarabiać na rynku obligacji bezpośrednio.

Czym są i jak działają obligacje?

Obligacja, w swojej najpopularniejszej postaci, daje inwestorowi dwa rodzaje wpływów finansowych:

• spłata wartości nominalnej (wykup nominału) – czyli kwota, która została pożyczona i jest zwracana po upływie określonego czasu
• wypłata kuponów – czyli regularnie wypłacane odsetki posiadaczowi obligacji, według zasad ustalonych w Warunkach Emisji Obligacji (WEO)

Ze względu na sposób określania wysokości kuponów, obligacje można podzielić na kilka głównych typów:

• obligacje stałokuponowe – w momencie emisji jest określana stopa procentowa, według której kupony są obliczane przez cały czas trwania obligacji (np. 4 proc. wartości nominalnej obligacji)
• obligacje zmiennokuponowe – wartość każdego kuponu jest ustalana w momencie wypłaty wcześniejszego kuponu i np. zależy od stopy WIBOR
• obligacje zerokuponowe – taka obligacja nie przynosi bieżących odsetek. Jedynym wpływem inwestora jest wartość nominalna w momencie wykupu obligacji. Takie obligacje są sprzedawane poniżej wartości nominalnej (np. roczna obligacja zerokuponowa o wartości nominalnej 100 zł jest sprzedawana za 96 zł).

>> E-book: Analiza fundamentalna wg analityków StockWatch.pl Sprawdź

Cena obligacji – w momencie emisji i później

Jeżeli papiery kupujemy bezpośrednio od emitenta (rynek pierwotny), zwykle cena jest zbliżona do wartości nominalnej. Natomiast jeśli obligacje kupujemy później, od innych inwestorów (rynek wtórny), to cena może się już mocno różnić od nominału.

Co do zasady, cena obligacji zależy od poziomu stóp procentowych (o czym więcej w dalszej części artykułu) oraz kondycji finansowej emitenta. Przykładowo, cena papieru dłużnego wyemitowanego przez przedsiębiorstwo, którego sytuacja uległa pogorszeniu, może znacząco spaść poniżej nominału. W skrajnych przypadkach, gdy mamy do czynienia z ryzykiem bankructwa, wycena obligacji może zejść do poziomu kilku-kilkunastu procent wartości nominalnej. Wówczas istnieje wysokie prawdopodobieństwo utraty znacznej części lub całości zainwestowanego kapitału.

Obligacje mogą też mieć wiele wbudowanych opcji. Jakie konkretnie mają nasze papiery – tego możemy się dowiedzieć z dokumentu emisyjnego, czyli WEO. Poniżej kilka najpopularniejszych przykładów, które oczywiście nie wyczerpują katalogu stosowanych rozwiązań:

• Zabezpieczenie hipoteczne
• Zabezpieczenie na innych papierach wartościowych, majątku spółki, wekslu
• Opcja wcześniejszej spłaty obligacji
• Prawo obligatariusza do zażądania wcześniejszego wykupu obligacji
• Opcja zamiany obligacji na akcje (obligacje zamienne)

W przypadku wyemitowania wielu serii obligacji (a zwykle tak jest – niektóre przedsiębiorstwa emitują nawet kilkadziesiąt serii obligacji), obligacje mogą się również różnić stopniem i kolejnością zaspokojenia roszczeń wierzycieli w przypadku bankructwa (tzw. seniority).

Jakie są typy obligacji

Obligacje są jedynie elementem możliwości inwestycyjnych, jakie daje rynek finansowy. Panorama rynków finansowych była przedstawiana w poprzednim artykule cyklu, którego partnerem jest Union Investment TFI.

Obligacje (papiery dłużne) można podzielić również ze względni na to, kto je wyemitował. Najpopularniejsze typy obligacji to:

• bony skarbowe – krótkoterminowe, zerokuponowe papiery dłużne emitowane przez Skarb Państwa.
• obligacje skarbowe – obligacje wyemitowane przez Skarb Państwa. Obligacje i bony skarbowe są uznawane za najbezpieczniejsze, bo są zabezpieczone wpływami z podatków (państwo nie może zbankrutować).
• obligacje emitowane przez inne instytucje rządowe – emitentami mogą być banki centralne lub różne agencje centralne
• obligacje samorządowe – emitowane przez jednostki administracji terenowej. W Polsce zazwyczaj emitentami są gminy i miasta
• obligacje hipoteczne – zabezpieczone pulą udzielonych przez banki kredytów hipotecznych. W Polsce są emitowane pod nazwą listów zastawnych
• obligacje komercyjne (korporacyjne) – obligacje wyemitowane przez przedsiębiorstwa prywatne, dostępne na rynkach finansowych lub oferowane bezpośrednio inwestorom w emisjach prywatnych

Trzeba zwrócić uwagę, że z punktu widzenia drobnego inwestora, rynki obligacji komercyjnych, jak też obligacji hipotecznych są często trudno dostępne. Większość wyemitowanych przez przedsiębiorstwa papierów dłużnych jest dostępna na rynkach niepublicznych lub ma zbyt wysoką wartość nominalną dla przeciętnego inwestora (np. 100 tys. zł a nawet 1 mln zł).

Na czym zarabia obligatariusz?

W zależności od rodzaju obligacji mogą one oferować różny poziom dochodu, co jest związane ze wskazanymi powyżej czynnikami ryzyka i jednocześnie źródłami dochodu.

Dodatkowym, czwartym źródłem dochodu (lub strat) może być wynik handlu obligacjami, jeśli inwestor będzie nimi aktywnie obracał, a nie trzymał po zakupie do wykupu przez emitenta.

Zmienność cen obligacji

Śledząc rynek obligacji trzeba zwrócić uwagę na relację pomiędzy rynkowymi stopami procentowymi a ceną obligacji. Bardzo ważne, żeby pamiętać, że ta zależność ma charakter odwrotny, czyli:

• kiedy stopy procentowe rosną, to ceny obligacji spadają, a ich posiadacze tracą
• kiedy stopy procentowe maleją, to ceny obligacji rosną, a ich posiadacze zyskują

Miarą wrażliwości ceny obligacji na zmianę stóp procentowych jest tzw. duration, które w uproszczeniu można potraktować jako średni czas do wypłaty przepływów finansowych z obligacji, ważony ich wielkością. Znając duration możemy określić wrażliwość ceny rynkowej obligacji na zmianę stóp procentowych.

W uproszczeniu można przyjąć, że duration określa, jak zmiana stóp procentowych przełoży się na zmianę ceny obligacji. Na przykład dla obligacji o duration równym 5, spadek stóp procentowych o 1 proc. będzie skutkował wzrostem ceny o 5 proc. Warto dodać, że jednostką duration są lata.

Jak działa duration – przykład?

Duration to parametr, który ma największe znaczenie w odniesieniu do obligacji skarbowych o stałych kuponach. W zależności od rodzaju kuponu duration ma następujące wartości:

• dla obligacji zerokuponowych duration jest równe okresowi do wykupu obligacji
• dla obligacji zmiennokuponowych jest równe okresowi do wypłaty najbliższemu kuponowi
• dla obligacji o stałych kuponach jest zależne od wysokości kuponów o ceny obligacji – dla uproszczenia można przyjąć np. 75 proc. okresu do wykupu obligacji (np. duration będzie zbliżone do 6 dla obligacji z terminem 8 lat do wykupu)

Oczywiście poza wahaniami cen każdego dnia wartość obligacji wzrasta o ułamek wartość zbliżającego się kuponu. Przejawia się to tym, że kupując obligację na rynku wtórnym trzeba zapłacić sprzedawcy również tzw. narosłe odsetki (poza samą ceną obliczaną w oparciu o wartość nominalną i aktualny kurs obligacji)

Zmienność cen wpływa najbardziej na ceny obligacji długoterminowych (mają one najwyższe duration). Indeksem, który pomaga śledzić poziom jest dostępny np. na portalu Stooq.pl 10PLY.B określający rynkowe oprocentowanie polskich, 10-letnich obligacji skarbowych wyemitowanych w PLN. Jak widać na wykresie, w 2017 r. oprocentowanie 10-latek wynosiło między 3,93 proc. a 3,11 proc. We wcześniejszych latach stopa procentowa dla polskich obligacji potrafiła się nawet zmieniać o ponad 2 punkty procentowe rocznie.

Obligacje – inwestować samodzielnie czy przez fundusz inwestycyjny?

Samodzielne inwestowanie na rynku długu jest jak najbardziej możliwe, ale wymaga to sporego zaangażowania i sporej wiedzy z zakresu analizy fundamentalnej. Najważniejsze kwestie, które trzeba uwzględnić przy budowaniu portfela obligacji to:

• dywersyfikacja portfela – aby rozłożyć ryzyko kredytowe (zwłaszcza w przypadku obligacji korporacyjnych) należałoby nabyć obligacje przynajmniej 10 różnych emitentów
• regularna ocena ryzyka kredytowego w przypadku obligacji komercyjnych – co kwartał zmieniają się współczynniki wypłacalności spółek, co wpływa na ceny obligacji
• dostępność obligacji dla inwestora – duża część obligacji nie jest dostępna na Catalyst
• wartość nominalna pojedynczej obligacji – niektóre z obligacji mają wysoką wartość nominalną (np. 100 tys. zł), co uniemożliwia dywersyfikację przy mniejszym portfelu

W praktyce samodzielne inwestowanie w papiery dłużne, zwłaszcza przedsiębiorstw, może być problematyczne. Aby stworzyć zdywersyfikowany, bezpieczny portfel obligacji (ważne zwłaszcza w przypadku obligacji komercyjnych) trzeba zainwestować całkiem sporą kwotę, dodatkowo trzeba jeszcze rozwiązać wskazane wyżej problemy wynikające ze struktury rynku obligacji.

Alternatywą jest fundusz inwestycyjny wyspecjalizowany w inwestycjach w obligacje. Wymagana do zainwestowania kwota jest zwykle niewielka, a formuła zbiorowego inwestowania rozwiązuje problemy wynikające z wielkości inwestycji (dywersyfikacja, dostępność, nominały obligacji) jak też wymaganej uwagi i wiedzy (ryzyko kredytowe). Oczywiście, skorzystanie z funduszu obligacji jest związane z koniecznością ponoszenia opłat, ale zwykle są one na poziomie niższym niż w przypadku funduszy akcyjnych.

Partner niniejszego wpisu – Union Investment TFI – oferuje szeroką paletę funduszy inwestycyjnych, w tym również fundusze wyspecjalizowane w inwestycjach na rynkach obligacji.

Rynek obligacji – 2 pułapki przy samodzielnym inwestowaniu

Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że rynek Catalyst dostępny dla drobnego inwestora z Polski, ma specyficzny charakter. Nie jest on reprezentatywny dla całego rynku obligacji i często przyciąga firmy, które nie są w stanie uzyskać finansowania w inny sposób (np. otrzymać kredytu bankowego). Efektem jest wysoki wskaźnik emisji, które kończą się problemami z wypłacalnością. W przypadku najmniejszych emisji – w 2017 roku tzw. defaultem zakończyło się prawie 20 proc. emisji na rynku Catalyst.

Kolejną pułapką, przed którą należy ostrzec inwestorów indywidualnych są obligacje nienotowane na rynku publicznym, oferowane przez mniej znane instytucje finansowe. W przypadku takich inwestycji inwestor musi liczyć się z dużym ryzykiem niewywiązania się emitenta z zobowiązań. Problemem może być również wcześniejsze wyjście z inwestycji – trzeba znaleźć samodzielnie drugą stronę transakcji i zawrzeć bezpośrednią umowę z nabywcą obligacji.

Powtórzę jeszcze raz – tego segmentu rynku obligacyjnego należy zdecydowanie unikać.

Jakie są rodzaje funduszy obligacyjnych

Rynek finansowy oferuje kilka różnych typów funduszy inwestycyjnych wyspecjalizowanych w inwestycjach w obligacje. Poniżej krótki rys każdego z nich.

Fundusz rynku pieniężnego – to najbezpieczniejszy rodzaj funduszu inwestycyjnego, pomyślany jako alternatywa dla lokat bankowych. Może inwestować tylko w najbezpieczniejsze z bezpiecznych instrumentów (takie jak bony skarbowe) i mieć bardzo małą zmienność stóp zwrotu. Aby fundusz mógł nosić taką nazwę musi spełnić specjalne wymagania wskazane w ustawie o funduszach inwestycyjnych.

Fundusz obligacji skarbowych – inwestuje w obligacje skarbowe. Nie powinien być narażony na ryzyko kredytowe (państwo nie może zbankrutować), ale może być narażony na ryzyko zmiany cen, jeśli inwestuje w obligacje o długim duration.

Fundusz obligacji komercyjnych – inwestuje w obligacje emitowane przez przedsiębiorstwa. W przypadku takich funduszy zdarzają się zauważalne spadki cen jednostek, kiedy zarządzający inwestuje w obligacje emitowane przez firmy „z problemami”. Stopa zwrotu zależy od poziomu ryzyka kredytowego podejmowanego przez zarządzającego.

Podział na te 3 główne kategorie koresponduje ze wskazywanymi wcześniej źródłami dochodów z posiadania obligacji.

Inwestycje w obligacje i ryzyko kursowe

Dodatkowo trzeba wziąć pod uwagę, na jakich rynkach i w jakich walutach inwestuje analizowany fundusz inwestycyjny. Dla polskiego inwestora najbezpieczniejszym wyborem jest fundusz inwestujący na rynku polskim, ponieważ wtedy wahania cen jednostek nie są narażone na ryzyko kursowe.

Fundusz obligacji – podsumowanie

Obligacje to instrumenty finansowe, które pozwalają zarobić inwestorom więcej niż typowe lokaty bankowe. Kluczowe jest, aby w pogoni za śrubowaniem stopy zwrotu nie narazić się na zbędne ryzyko związane z niewypłacalnością emitenta. Dobrym sposobem wejścia na rynek obligacji jest fundusz inwestycyjny wyspecjalizowany w inwestycjach na wybranym rynku, który pozwoli zainwestować na tym rynku w bezpieczny sposób.

Warto cały czas pamiętać o rozwiązaniach, które mają w swoich założeniach dużą elastyczność, takich jak fundusze realizujące strategię „absolute return”. Tego rodzaju fundusze są aktywne również na rynku papierów dłużnych, gdzie niższa zmienność cen pozwala im łatwiej osiągnąć cel, którym jest wypracowywanie dodatniej stopy zwrotu dla inwestorów.

Jest to kolejny z cyklu artykułów przygotowanych we współpracy z Union Investment TFI, której celem jest przybliżenie inwestorom strategii absolute return. W cyklu wpisów wspólnie z Union Investment TFI oraz blogiem finansowym „Z pamiętnika analityka” przyglądamy się, w jaki sposób działają fundusze inwestycyjne typu absolute return i w jaki sposób wypracowują dla uczestników korzystną stopę zwrotu.

Partnerem tekstu jest Union Investment Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.

Union Investment TFI S.A. działa na podstawie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych (obecnie: Komisja Nadzoru Finansowego) z dnia 1 czerwca 1995 r., nr decyzji KPW-4073-1\ 95. Brak gwarancji osiągnięcia celów inwestycyjnych subfunduszy, możliwość zmniejszenia wartości, w tym utraty części zainwestowanych środków. Wynik inwestycyjny Funduszu nie jest tożsamy z wynikiem inwestycyjnym uczestnika Funduszu, z uwagi na możliwość ponoszenia dodatkowych opłat manipulacyjnych lub zapłaty podatku bezpośrednio obciążającego dochód z inwestycji w Fundusz.

Decyzje inwestycyjne dotyczące inwestowania w fundusze inwestycyjne powinny być podejmowane wyłącznie po zapoznaniu się z: Prospektami informacyjnymi, Statutami, Kluczowymi Informacjami dla Inwestorów, Informacjami dla Klientów AFI, tabelą opłat, danymi o ryzyku, informacjami podatkowymi, dostępnymi na stronie www.union-investment.pl.