Czy wybory wyrwą Niemcy ze stagnacji?

Rośnie społeczne niezadowolenie z powodu stagnacji gospodarczej w największej gospodarce Europy. Mimo że gospodarka doświadczyła ożywienia się po spowolnieniu spowodowanym pandemią, w ciągu ostatnich dwóch lat jej PKB skurczył się w skali roku o 0,3 proc. i 0,2 proc. Sprawia to, że wielkość gospodarki kraju, która niegdyś była stawiana za wzór, jest mniej więcej taka sama jak pięć lat temu.

Oczekuje się, że niemiecka gospodarka pozostanie hamulcowym wspólnego bloku w przewidywalnej przyszłości. Słabość przemysłu, szczególnie w sektorze motoryzacyjnym, jest jednym z głównych czynników, wadzą kryzys energetyczny i rywalizacja Chin. Projekcje dynamiki PKB Bundesbanku zostały w grudniu zrewidowane w dół – obecnie spodziewa się on wzrostu o zaledwie 0,2 proc. w 2025 r. i poniżej 1 proc. w kolejnych dwóch latach.

Czy czynniki wstrzymujące gospodarkę są raczej strukturalne, czy cykliczne, jest przedmiotem dyskusji, ale jej słabe wyniki przyczyniły się do istotnej zmiany krajobrazu politycznego kraju. W ostatnich latach obserwowaliśmy wzrost poparcia dla prawicowych polityków, a populistyczna, eurosceptyczna i antyimigracyjna Alternatywa dla Niemiec (AfD) notuje w sondażach wyniki rzędu 20 proc. – dwa razy więcej niż w wyborach w 2021 r. Centro-prawicowa Unia (CDU/CSU), która historycznie dominuje w niemieckiej polityce, odnotowała podobny wzrost i obecnie ma ok. 30 proc. względem 24 proc. w 2021 r.

Przegranymi są Socjaliści (SPD) oraz liberałowie z Wolnej Partii Demokratycznej (FDP) – członkowie koalicji Świateł drogowych, która rozpadła się w listopadzie w wyniku konfliktu między kanclerzem Scholzem (SPD) i ministrem finansów Linderem (FDP). SPD uzyskuje w sondażach poparcie o 10 pp. mniejsze niż w 2021 r. (25,7 proc.). FDP, która cztery lata temu zdobyła 10 proc. głosów, teraz w sondażach ma ich zaledwie ok. 4 proc. i grozi jej niewejście do kolejnego Bundestagu (partia musi uzyskać co najmniej 5 proc. w wyborach i wygrać w co najmniej trzech okręgach wyborczych, by być reprezentowaną). Zieloni, ostatni członek koalicji Świateł drogowych, są na podobnym poziomie co w 2021 r., kiedy otrzymali ok. 15 proc. głosów.

Poparcie dla Lewicy (Die Linke) również nie uległo większej zmianie (w 2021 r. otrzymała 4,9 proc. głosów, ale dostała się do Bundestagu). Co ciekawe, po lewej stronie pojawiła się nowa partia. Na początku 2024 r. powstał antyimigracyjny, populistyczny i eurosceptyczny Sojusz Sahry Wagenknecht (BSW), którego poparcie wynosi w sondażach ok. 5 proc.

➡ Notowania akcji spółek giełdowych i indeksów, gorące wzrosty i spadki, mapa rynku, statystyki i dane giełdowe ➡ Sprawdź!

Jakie kwestie są najważniejsze?

Zgodnie z ankietą ARD-Deutschlandtrend z 9.01 najważniejsze dla głosujących kwestie to imigracja i gospodarka – pierwszą z nich jako kluczową uznało 37 proc. respondentów (+14 pp. w ciągu miesiąca), drugą 34 proc. (-11 pp.). AfD i BSW prezentują w owym względzie skrajne poglądy, zwrot ku bardziej restrykcyjnej kontroli jest jednak widoczny w szerokiej sferze politycznej. Bardziej restrykcyjną postawę przyjęła w szczególności Unia, przy polityce otwartości obstają zaś Zieloni i Lewica.

W ostatnich ankietach gospodarka tylko nieznacznie ustępuje pierwszemu miejscu. Wyjście ze stagnacji będzie dla głosujących bardzo istotne; jak można się spodziewać, strategie w tej kwestii różnią się diametralnie. Lewica, SPD i Zieloni opowiadają się za reformą hamulca zadłużenia (Schuldenbremse), która ogranicza roczny strukturalny deficyt budżetowy do 0,35 proc. PKB. Ostrożniej do istotnych zmian w owym względzie wydaje się podchodzić Unia. Jej lider i prawdopodobnie kolejny kanclerz, Friedrich Merz, zasygnalizował jednak podczas niedawnej debaty telewizyjnej pewną otwartość na jego reformę. Warto również zauważyć, że Unia chce stymulować gospodarkę poprzez cięcia podatkowe, które nie znalazłyby pokrycia. Liberałowie i AfD sprzeciwiają się rozluźnieniu fiskalnych reguł.

Jedną z głównych przyczyn problemów niemieckiej gospodarki są wysokie ceny energii. Główne partie (Unia, SPD, Zieloni) ogólnie popierają dalszy rozwój energii odnawialnej. AfD opowiada się zaś za rozluźnienie restrykcji energetycznych i powrotem do atomu. Pomysł ten zdobył również uwagę Unii, ale sprzeciwiają mu się pozostałe dwie główne partie.

We wspomnianej ankiecie trzecie miejsce zajmują kwestie dotyczące polityki zagranicznej związane z konfliktami zbrojnymi i pokojem, a partie różnią się swoim podejściem do wojny rosyjsko-ukraińskiej. AfD i BSW chciałyby przestać zbroić Ukrainę i zacieśnić relacje z Rosją. Unia, Zieloni i FDP są po przeciwnej stronie, a SPD do owej kwestii podchodzi ze znaczną rezerwą.

Jakie mogą być wyniki wyborów?

Niemiecki system wyborczy jest mieszany. Wyborcy oddają dwa głosy na jednej karcie: na kandydata w swoim okręgu i na listę kandydatów partii w kraju związkowym. Drugi głos jest istotniejszy, ponieważ determinuje rozkład miejsc w parlamencie, a w 2025 r. jest jeszcze ważniejszy. Od tego roku parlament będzie liczył dokładnie 630 miejsc, czyli o ok. 100 mniej niż obecnie.

Niemal pewne jest, że żadna partia nie zdobędzie większości głosów potrzebnych do samodzielnego rządzenia, uwaga skupi się więc na potencjalnych koalicjach. Dla wszelkich dyskusji centralna będzie zapewne Unia (CDU/CSU), która zdecydowanie prowadzi w sondażach. Ze względu na swoje radykalne poglądy, które główne partie odrzucają, częścią żadnej koalicji nie będzie za to zapewne AfD, która także cieszy się sporym poparciem. Mało prawdopodobne jest również, by w skład takowej weszły lewicowe Die Linke oraz BSW, nawet jeśli zdołają dostać się do Bundestagu, co wcale nie jest pewne.

Najbardziej prawdopodobna wydaje się Wielka koalicja Unii i SPD. Czarno-zielona koalicja (Unia i Zieloni) również jest możliwa, nie będzie jednak raczej pierwszym wyborem Unii, pomysł krytykować będą bowiem liczni wysoko postawieni politycy – w tym lider CSU, Markus Söder. Na podstawie sondaży obie dwublokowe koalicje wydają się możliwe, podobnie jak trzyblokowa koalicja z FDP. Ostatecznie ideologicznie partia ta jest najbliżej Unii. Niemniej nie jest to szczególnie prawdopodobne, biorąc pod uwagę obecne poparcie dla FDP. Co więcej, połączenie w koalicji FDP i SPD może być trudne pod względem politycznym, biorąc pod uwagę konflikt między liderami partii – Scholzem i Linderem.

Jak może zareagować euro?

Wpływ wyborów w Niemczech na rynki finansowe jest jak na razie ograniczony. Inwestorów zajmują inne kwestie, szczególnie początek drugiej kadencji Trumpa, a zmienność kursu EUR/USD podyktowana jest głównie wiadomościami dotyczącymi ceł.

Najbardziej prawdopodobne wyniki wyborów w Niemczech wydają się nie zagrażać istotnie euro. Możliwe koalicje zapewniłyby kompromis między konserwatywno-liberalnym podejściem kładącym nacisk na deregulację i niższe podatki, a środowiskowo-socjalistycznym opowiadającym się za wyższymi wydatkami. Choć w pewnych aspektach taki balans może działać, może nie być tak korzystny dla zapewnienia jakże potrzebnych zmian starych polityk, które doprowadziły do rosnącej niezgody w niemieckim społeczeństwie.

Jako że nie dojdzie do uformowania rządu większościowego, największym zagrożeniem dla rynków finansowych może być przedłużanie się rozmów koalicyjnych, które mogą zająć tygodnie albo i miesiące. W 2017 r. Wielka koalicja uformowała się po blisko sześciu miesiącach po tym, jak fiaskiem zakończyły się rozmowy koalicyjne między CDU/CSU, Zielonymi i Wolnymi Demokratami. Po ostatnich wyborach w 2021 r. koalicyjny rząd Świateł drogowych powstał po 73 dniach. Rynki nie reagują dobrze na niepewność, a przedłużający się okres politycznej niepewności może ciążyć euro, jako że opóźniłby wprowadzenie reform niezbędnych, by pomóc niemieckiej gospodarce wyjść z kryzysu.

Zupełnie innym zagrożeniem może być silny wyniki prawicowej i eurosceptycznej AfD. Jeśli partia znacznie przebije sondaże, może dojść do zamieszania na rynkach, inwestorzy mogą przygotowywać się bowiem na wzrost siły ruchów populistycznych w Europie. Dobry wynik lewicy, szczególnie radykalnego BSW, również może zostać odebrany jako negatywny. Rosnąca fragmentacja polityczna może utrudnić stworzenie rządzącej koalicji, a silny BSW może zwiększyć przekonanie o rosnącym populizmie w sercu Europy.

Autorzy: Roman Ziruk – starszy analityk Ebury