1. Jak się dziś czuje jeden z budowniczych Unii Gospodarczej i Walutowej? Co jest największym obciążeniem tego projektu?
Mario Monti: Problemy polityczne, które zaczęły się w 2005 roku, gdy pod naciskiem Niemiec i Francji Rada Unii Europejskiej rozmyła zasady paktu stabilności i wzrostu z Maastricht. Co zostało odczytane w innych krajach jako zachęta, by nie traktować zasad zbyt serio. Dziś mamy tego skutki.
2. W jednym z artykułów oświadczył Pan, że do kryzysu strefy euro doprowadził zły obyczaj panujący w Radzie Unii. Zasada, by się wymieniać przysługami.
Nazwałem ten obyczaj „niezdrową grzecznością”. Miałem na myśli zachowanie dużych krajów członkowskich. Zwyczajem była wymiana przysług: ja tobie coś, ty mi coś innego. Dopiero kryzys grecki, który zaalarmował wszystkich, zmienił tę atmosferę. Pojawiła się pewna konfrontacja stanowisk, np. Niemiec i Francji w sprawie kompetencji Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (EFSM). Ta konfrontacja jest dobra. Duże państwa zrezygnowały też z części swych uprawnień na rzecz Komisji Europejskiej.
Przyjęty w czasie polskiej prezydencji w Unii pakiet 6 aktów prawnych, tzw. sześciopak, wzmacniających dyscyplinę finansową wprowadza lepiej sformułowane i dalej idące zasady nadzoru niż te zawarte w rozmytym pakcie stabilizacji i wzrostu. Komisja będzie wskazywać, który kraj łamie zasady paktu, a Rada przystała na ograniczenie prawa do wetowania propozycji KE. Przed sześciopakiem system nie był wspólnotowy. Przeniesienie odpowiedzialności na Komisję zmienia sytuację, bo tam każdy kraj ma reprezentanta i przewaga dużych państw nie jest oczywista.
3. Wymiana grzeczności jest jednak wciąż zasadą układania się partnerów w Unii. Nawet wobec Grecji, którą za plecami Greków politycy europejscy obciążają odpowiedzialnością za masakrę wspólnoty walutowej.
Uważam grzeczność za dobry obyczaj w stosunkach międzyludzkich. Odwrót od niezdrowej grzeczności skutkuje jednak chorobą bardzo niebezpieczną – wielkim powrotem stereotypów. Wróciły stare podziały, tłumaczenie kłopotów poprzez mit leniwego, skorumpowanego, niezdyscyplinowanego Południa w opozycji do pracowitej unijnej Północy. Złym paradoksem jest to, że euro, które jest bardzo ważnym czynnikiem integrującym Europejczyków, zaczęło ich dzielić.
4. Amerykanie przestrzegali przed zawieraniem unii monetarnej bez pogłębienia unii politycznej.
Rzeczywiście, sam pamiętam, jak prof. Martin Feldstein twierdził w 1997 r., że euro nie będzie, a jeśli już stanie się faktem, nie będzie integrować Europejczyków, ale doprowadzi do pojawienia się wśród nich podziałów. Wydawało mi się, że to jakiś senny koszmar Feldsteina. Przypomniałem sobie o tym wiosną 2010 r., kiedy zobaczyłem, jak w gazetach niemieckich wypowiadano się o Grecji, i potem, kiedy podczas manifestacji na ulicach greckich miast pojawiła się jako jeden z symboli swastyka.
Kilka tygodni później byliśmy świadkami powstania głębokiego podziału między kanclerz Merkel a prezydentem Sarkozym. Nagle doszło do wybuchu nieufności w parze, która rządzi Europą. Wróciły stare stereotypy, te o cnotach Europejczyków z Północy i braku cnót Europejczyków z Południa. Nawet w ramach Południa pojawiły się podziały, skoro minister finansów Hiszpanii łajał Greków i Włochów, mówiąc im, by się pospieszyli z reformami, bo działają na niekorzyść Hiszpanów i psują jakiś segment rynku finansowego. To wszystko są konsekwencje kryzysu. Nagle pojawili się bardziej i mniej prawdziwi Europejczycy. Tę chorobę trzeba będzie długo leczyć.
